Η ποιότητα της επικοινωνίας παίζει καθοριστικό ρόλο σε κάθε μορφής σχέσης που έχουμε, είτε στην προσωπική μας ζωή, είτε στην επαγγελματική.   

Τι εννοούμε με τον όρο επικοινωνία; 

Όταν ο αποστολέας στέλνει ένα μήνυμα στον αποδέκτη και αυτός με τη σειρά του θα στείλει ένα μήνυμα πίσω.

Πού μπορεί να γίνει το λάθος; 

Aν ο αποστολέας δεν στέλνει ένα σωστά διατυπωμένο, ξεκάθαρο μήνυμα, δηλαδή να καταφέρνει να περάσει εκείνο που πραγματικά θέλει. Όταν ο δεκτής δεν το αποκωδικοποιεί, σύμφωνα με αυτό που θέλει να του στείλει ο αποστολέας, αλλά μέσα από ένα δικό του πρίσμα αντίληψης.

Τα πιο πάνω, βέβαια, επηρεάζονται και από την ψυχολογική και συναισθηματική διάθεση στην οποία βρίσκονται τα δύο άτομα, το πόσο ανοιχτοί είναι στην επικοινωνία και εξαρτάται από το ποιες είναι οι προθέσεις τους. Τι προσδοκίες έχουμε στέλνοντας ένα μήνυμα; Μπορεί να περιμένουμε μια αλλαγή από τον συνάνθρωπό μας. Κάποιες φορές, μπορεί απλώς να θέλουμε να νιώσουμε ότι ο άλλος είναι δίπλα μας και να μοιραστούμε κάποια συναισθήματα, χωρίς να ψάχνουμε για λύση. Μας αρκεί η κατανόηση και η ενσυναίσθηση, καθώς από μια εποικοδομητική συζήτηση μπορεί να ξεμπλοκάρουμε. 

Η επικοινωνία δεν βρίσκεται μόνο στις λέξεις, αλλά και στη «γλώσσα του σώματος», καθώς και στην ενεργητική ακρόαση.Τι ακριβώς εννοούμε «γλώσσα του σώματος»; Είναι τα μηνύματα που μεταδίδουμε στον άλλο όχι μέσα από τις λέξεις, αλλά μέσα από τη γενικότερη στάση μας, τη θέση του σώματος μας, την έκφραση του προσώπου μας και τις κινήσεις των χεριών μας. 

Η τέχνη του να ακούμε τους άλλους, αλλιώς ενεργητική ακρόαση. 

Η ενεργητική ακρόαση όπως την ονομάζουμε, δηλαδή το να είναι κανείς καλός ακροατής, είναι καμία φορά πιο δύσκολο από το να μιλάς και αποτελεί μια καίρια συνιστώσα της αποτελεσματικής επικοινωνίας. Το να ακούμε σωστά τον άλλον είναι η βάση της επικοινωνίας και της ενσυναίσθησης, δηλαδή να μπούμε στα παπούτσια του άλλου, να τον καταλάβουμε πέρα από εκείνα που λέει, να κατανοήσουμε τα συναισθήματα του, τις σκέψεις του και την ψυχική κατάσταση στην οποία βρίσκεται. Ονομάζεται ενεργητική ακρόαση γιατί σε αυτή συμμετέχετε, ασχέτως αν δεν μιλάτε. Συμμετέχετε με τη στάση του σώματος, διατηρώντας μια άνετη οπτική επαφή με το συνομιλητή σας και δείχνοντας συνάμα ειλικρινές ενδιαφέρον, κοιτάζοντας τον κατευθείαν στο πρόσωπο. Με το ύφος και τις εκφράσεις του προσώπου σας, προσπαθείτε να του δείχνετε ότι νοιάζεστε γι΄αυτά που λέει και αισθάνεται. Προσεχτικά, προσπαθείτε να καταλάβετε τι θέλει, χωρίς να τον διακόπτετε, ώστε να αντιληφθείτε τη συναισθηματική κατάσταση που κρύβεται πίσω από τις λέξεις. Είναι μεγάλη αρετή να ξέρετε πότε χρειάζεται να παρέμβετε και πότε να σιωπήσετε. Μετά μπορείτε να επαναλάβετε κάποια απ’ όσα είπε ο συνομιλητής σας, για να του δείξετε ότι τον ακούσατε, κάνοντας του διευρινιστικές ερωτήσεις, ώστε να βεβαιωθείτε ότι αποκωδικοποιήσατε σωστά τα πράγματα που σας είπε. Δεν κάνετε δύο παράλληλους διάλογους, όπου ο καθένας λέει τα δικά του ή είναι «ετοιμοπόλεμος» και προετοιμάζεται τι να απαντήσει πίσω. Με αυτό τον τρόπο κάνετε αντιπαράθεση και όχι παραγωγικό διάλογο. Εάν οι γονείς είναι καλοί ακροατές, τα παιδιά ταυτίζονται με αυτό το μοντέλο και το αναπτύσσουν μεγαλώνοντας. 

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

Έρχεται το  παιδί από το σχολείο και εκφράζει με παράπονο: «Με χτύπησε ο διπλανός μου και τον χτύπησα πίσω». Η συνηθισμένη αντίδραση των γονιών είναι να τον συμβουλεύσουν αμέσως και να του πουν ότι δεν είναι σωστό να τσακώνεται κατά αυτόν τον τρόπο. Με αυτά τα λόγια, όμως, έχετε διακόψει την επικοινωνία. Δεν του δώσατε στο παιδί χώρο και χρόνο να εκφράσει τα συναισθήματα και τις απόψεις του. Αντ΄αυτού, πρέπει πρώτα να τον ακούσετε και να τον ρωτήσετε: «Πώς έγινε;», «Πώς ένιωσες;». Να ακούσετε τους προβληματισμούς του και μετά να τον ρωτήσετε: «Τι νομίζεις ότι θα μπορούσες να κάνεις σε περίπτωση που συμβεί ξανά;». Με αυτόν τον τρόπο, θα βοηθηθεί το παιδί να βρει τις δικές του λύσεις και να αντιληφθεί από μόνο του ποιο είναι το σωστό και το λάθος, παρά να του δίνετε εσείς τις λύσεις. Παράλληλα, βοηθάτε στο «κτίσιμο» της αυτοπεποίθησης του. 

Τι είναι τα φίλτρα επικοινωνίας; 

Πολλές φορές λόγω του τρόπου με τον οποίο μεγαλώσαμε, αποκτούμε ορισμένες προγραμματισμένες αντιδράσεις. Φιλτράρουμε το μήνυμα και το κατανοούμε με μια ασυνείδητη μορφή επεξεργασίας, διαστρεβλώνοντας αυτά που λέει ο αποστολέας και ερμηνεύοντας τα όπως νομίζουμε.

Πώς προκύπτουν αυτά τα φίλτρα; 

Από την παιδική ηλικία ή στην πορεία από προηγούμενες σχέσεις. Ως επακόλουθο, να κρύβουν πίσω τους κάποιες πεποιθήσεις ή ανασφάλειες. Όπως για παράδειγμα: Αν ο σύντροφός μας, κάνει το «Χ», αυτομάτως συμπεραίνουμε πως δεν μας αγαπά. Ή αν ο προϊστάμενος μας, μας ασκήσει κριτική, αμέσως αισθανόμαστε ότι είμαστε ανίκανοι. Οπότε, αν θέλουμε πραγματικά να βοηθήσουμε να γίνουν πιο ουσιαστικές οι σχέσεις μας, πρέπει να κάνουμε αυτοκριτική. Να δούμε τα δικά μας λάθη, τις  δικές μας ανασφάλειες, αδυναμίες ή ακόμη και αν οι προσδοκίες μας είναι εξωπραγματικές.

Συμβουλές για να επικοινωνούμε πιο παραγωγικά

• Πρέπει να αποφεύγουμε να υποθέτουμε και να αναλύουμε τα κίνητρα του άλλου. Πρέπει να βρισκόμαστε στο παρόν και πραγματικά να ακούμε αυτά που μας λέει και όχι αυτά που νομίζουμε ότι θέλει να μας πει.
• Μην προβάλλετε στον άλλο τα δικά σας ψυχικά δεδομένα. Ο κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός, έχει τη δική του ιστορία και βιώματα, αρχές και αξίες. Δεν σημαίνει ότι πρέπει να σκέφτεται, όπως εσείς, για να καταφέρετε να επικοινωνήσετε.
• Υπάρχει πάντοτε το ενδεχόμενο να διαφωνήσει μαζί σας. Η ανάγκη να συμφωνούν πάντα μαζί μας, είναι εγωιστική. Αναγνωρίστε το δικαίωμα στον συνομιλητή σας να διαφωνήσει.
• Όταν μιλάτε να είστε περιγραφικοί και ακριβείς σε αυτά που λέτε. Για παράδειγμα: Αντί να πείτε στη σύντροφό σας: «Μου αρέσει να είσαι τρυφερή μαζί μου», είναι προτιμότερο να πείτε: «Μου αρέσει όταν με αγκαλιάζεις και με φιλάς».
• Αποφεύγετε τις γενικεύσεις, όπως: «Ποτέ δεν ενδιαφέρθηκες για μένα». Μιλάτε για συγκεκριμένα γεγονότα.
•  Μην χρησιμοποιείτε χαρακτηρισμούς, όπως: «Είσαι εγωιστής ή είσαι τεμπέλης». Το μόνο που θα καταφέρετε είναι να βάλετε τον άλλο σε αμυντική ή επιθετική στάση. Οι άνθρωποι πολλές φορές καθρεφτίζουν συμπεριφορές.
• Μιλάτε στο 1ο πρόσωπο, όπως: «Αισθάνομαι ότι δεν κάνουμε αρκετά πράγματα μαζί», παρά να πείτε: «Με παραμελείς».
• Διατυπώστε τις σκέψεις σας με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι φανερό ότι πρόκειται για τη δική σας υποκειμενική γνώμη, έτσι δεν θα νιώθει ο άλλος πως τον δασκαλεύεται. Είναι προτιμότερο να πείτε: «Πιστεύω ότι θα μπορούσες να περνάς περισσότερο χρόνο με το παιδί, νομίζω θα του άρεσε». 

Πολύ σημαντικό είναι να εκφράζετε τις ανάγκες σας και τις επιθυμίες σας. Μην περιμένετε τον άλλο να φαντάζεται τι σκέπτεστε. H σιωπή δεν αποτελεί  λύση. Άλλο, όμως, να αποτελεί μια υγιή παύση για συλλογισμό όταν δούμε ότι έχουν «ανάψει τα αίματα» και άλλο να καταφεύγει κάνεις στη σιωπή πολύ συχνά. Τότε χάνεται η ουσία της επικοινωνίας, αφού οι λέξεις αποτελούν τα βασικά εργαλεία που έχει κανείς στη διάθεσή του για να επικοινωνεί. Η μη λεκτικοποίηση και η καταστολή συναισθημάτων, όπως είναι ο θυμός και η απογοήτευση, είναι αυτοτραυματικά. Το άτομο ακυρώνει τον εαυτό του και αισθάνεται κενό και αποξένωση. Μπορεί σε μια φάση να οδηγήσουν σε ξεσπάσματα, δυσανάλογα της προηγούμενης κατάστασης ή να βγάλει κάνεις τα νεύρα του πάνω σε κάποιον που δεν φταίει, όπως είναι τα παιδιά.

Το σημαντικότερο που πρέπει να κρατήσετε είναι ότι όλοι μπορούμε να μάθουμε να επικοινωνούμε καλύτερα. Σημασία έχει η πρόθεση να θέλουμε να καλυτερέψουμε την επικοινωνία μας και να την κάνουμε πιο παραγωγική. Όσο και αν σας φαίνεται παράξενο, υπάρχουν ζευγάρια που τις σχέσεις τους δεν τις χαρακτηρίζουν οι συγκρούσεις, αλλά η ουδετερότητα και η αδιαφορία. Αυτός ο τρόπος επικοινωνίας είναι ο πιο ύπουλος εχθρός ενός ζευγαριού, γιατί είναι παγιδευμένοι σε μια σχέση όπου δεν υπάρχει κάποιο πρόβλημα, αλλά απουσιάζουν οι συναισθηματικές εναλλαγές. Και αυτό, είναι ό,τι χειρότερο.

Κλείνοντας, να θυμάστε ότι είναι καλύτερα να εκφράζεστε, αλλά κάντε το με σωστό τρόπο και μη φοβάστε τις συγκρούσεις. Ειναι κι αυτές ένα κομμάτι της σχέσης.