Η Μεγάλη Πέμπτη ονομαζόταν παλιά ως «κοτσιηνόπεφτη», γιατί τη συγκεκριμένη ημέρα συνήθως βάφονταν τα κόκκινα αβγά. Πλέον, οι νοικοκυρές, ειδικά οι εργαζόμενες, βάφουν τα αυγά ανάλογα με το πρόγραμμά τους. Ωστόσο, το έθιμο τηρείται ευλαβικά, καθώς σύμφωνα με την παράδοση τα κόκκινα αβγά συμβολίζουν το αίμα του Χριστού, που έσταξε από το μέτωπό του όταν του φόρεσαν το ακάνθινο στεφάνι. Το αβγό είναι σύμβολο ζωής και με την Ανάσταση συμβολίζει τη νέα ζωή, δηλαδή την ανάσταση εκ των νεκρών. Το τσούγκρισμα των αβγών, από την άλλη, συμβολίζει την έξοδο της ζωής από αυτά, μετά το σπάσιμό τους. Σε πολλά χωριά της επαρχίας Λεμεσού, όπως η Πάχνα, το Βουνί, το Κοιλάνι και η Τριμίκλινη, τη Μεγάλη Πέμπτη οι νοικοκυρές ζυμώνουν τα πατροπαράδοτα αρκατένα, καθώς πολλές μέχρι σήμερα πρεσβεύουν πως Πάσχα χωρίς «παξιμαδκιές» δεν γίνεται. Πώς τα φτιάχνουν; Παίρνοντας από τα ρεβίθια την αρκάτη, ένα ειδικό προζύμι.
Η Μεγάλη Παρασκευή, είναι συνήθως η μέρα που φτιάχνονται τα παραδοσιακά εδέσματα, οι περιβόητες φλαούνες και πιο πρόσφατα τα τσουρέκια. Οι νοικοκυρές στην Αγία Μαρίνα Χρυσοχούς και στην Πέγεια χρειάζονται γύρω στις τρεις εβδομάδες για να κάνουν την απαραίτητη διεργασία για τις πασκιές. Πήραν το όνομά τους από το Πάσχα και φτιάχνονται με την ίδια ζύμη της φλαούνας, το φουκό όπως συνήθιζαν να το λένε, ενώ μέσα περιέχουν κομμάτια αρνίσιου κρέατος. Το σχήμα τους θυμίζει καλτσόνε και ψήνονται επίσης στον φούρνο. Στο Νέο Χωριό Πάφου τις φτιάχνουν τη Δευτέρα του Πάσχα, προσθέτοντας διάφορα μπαχαρικά, όπως κανέλα και αρτήματα, τα απαραίτητα σταφιδάκια και αλείφουν το εξωτερικό μέρος με αυγό. Αν βρεθείς στις περιοχές Τρεμιθούσα, Έμπα, Χλώρακα και Τάλα θα σε τρατάρουν με γαλένα. Νοστιμότατα κουλούρια, ζυμωμένα με γάλα, ζάχαρη και φυτικό βούτυρο, που η γεύση τους θα σου θυμίσει τσουρέκι. Οι νοικοκυρές προτιμούν να χρησιμοποιούν γάλα κατσίκας, έτσι ώστε να φουσκώσουν και να ψηλώσουν κατά τη διάρκεια του ψησίματος. Σε κάποια άλλα χωριά, με τον ίδιο τρόπο που φτιάχνουν τις γαλένες, προσθέτουν σε αυτές χαλούμι και γίνονται οι τυροπούλες, κάτι αντίστοιχο της τυρόπιτας. Σε αρκετά χωριά της επαρχίας Πάφου, όπως η Αναρίτα και τα Μέσανα, χρησιμοποιούν καναούρι μέσα στις φλαούνες.
Τη Μεγάλη Παρασκευή, γύρω στις 11:00, δώσε ραντεβού με τους κατοίκους του Κάθηκα, στο ξωκλήσι του Αγίου Ονουφρίου, λίγο έξω από το χωριό. Εκεί, θα δεις ένα αλλιώτικο έθιμο, με τον κοινοτάρχη -συνήθως- να παίρνει στην πλάτη του έναν μεγάλο ξύλινο σταυρό, με τη βοήθεια βέβαια κάποιων συγχωριανών και να τον περιφέρει μέσα στο χωριό, κάνοντας αναπαράσταση της σταύρωσης. Ένα έθιμο που τηρείται ευλαβικά εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Την επομένη μέρα, αν βρεθείς το απόγευμα στο Νέο Χωριό Πάφου, θα συναντήσεις μια ομάδα ατόμων να γυρνά από σπίτι σε σπίτι και να ψέλνει το τραγούδι της Ανάστασης, με τις οικοδέσποινες να τους φιλεύουν φλαούνες, οι οποίες ακολούθως κόβονται σε κομμάτια και δίνονται στους πιστούς έξω από την εκκλησία μετά τον Καλό Λόγο, μαζί με κόκκινα αυγά. Άσε κατά μέρος τους ενδοιασμούς και γλέντησε με τους ντόπιους την Κυριακή και τη Δευτέρα του Πάσχα με σακουλοδρομίες και ζίζιρο, έχοντας ως μουσική υπόκρουση παραδοσιακή κυπριακή και ελληνική μουσική.Την Κυριακή του Πάσχα, αν πας στην Κρήτου Τέρρα μην περιμένεις να φας την πατροπαράδοτη σούβλα, αφού οι κάτοικοι εκεί μαζεύονται ανά γειτονιές, πυρρώνουν τους φούρνους με τα ξύλα, βάζουν μέσα μεγάλα ταψιά με ψητό και γίνονται όλοι μια μεγάλη παρέα.
Η Μεγάλη Παρασκευή συνοδεύεται από τη θλίψη της ταφής του Κυρίου. Το στόλισμα του Επιταφίου είναι για όλες τις περιοχές της Κύπρου μια τελετή που θυμίζει την αρχαία γιορτή των Κυπρίων, τα Αδώνια. Τα λουλούδια που στολίζουν τον Επιτάφιο μοιράζονται από τον παπά της εκκλησίας στους πιστούς, οι οποίοι τα φυλάνε για να τα χρησιμοποιήσουν ως θυμίαμα. Οι κάτοικοι των ορεινών χωριών συνήθιζαν να παίρνουν στον Επιτάφιο τα γνωστά αγριολούλουδα, που μοιάζουν πολύ με τη λεβάντα, τις μυροφόρες. Έχουν να λένε ότι θυμίζουν τις Μυροφόρες που έραναν τον τάφο του Κυρίου. Ένα βασικό αρωματικό φυτό της Κύπρου για το στόλισμα του Επιταφίου θεωρείται και η μυρσίνη ή μερσινιά. Ένα έθιμο που έχει χαθεί στις μέρες μας, είναι η βόλτα που έκαναν τα πιτσιρίκια από σπίτι σε σπίτι, για να τραγουδήσουν το Θρήνο της Παναγίας ή αλλιώς το «τραγούδι της σαντάφκιασης».
Το Μεγάλο Σάββατο ειναι εμπειρία να βρεθείς στην εκκλησία της Αγίας Φύλας, στη Λεμεσό. Στον γυναικωνίτη, παιδιά του Κατηχητικού έχουν πάρει από νωρίς τις θέσεις τους. Στα χέρια τους κρατάνε τύμπανα. Ο πάτερ-Ανδρέας δίνει το έναυσμα με το «Ανάστα ο Θεός», κουνάει τον πολυέλαιο και αρχίζει να τρέχει ανάμεσα στους πιστούς, ρίχνοντας φύλλα ελιάς και λουλούδια από τον Επιτάφιο. Τα τύμπανα αρχίζουν να παίζουν. Οι υπόλοιποι σιγοντάρουν με κατσαρόλες, τενεκεδάκια και οτιδήποτε άλλο κάνει έντονο θόρυβο, χτυπώντας ταυτόχρονα τους σκάμνους. Τα μαύρα υφάσματα –θέλουν, δεν θέλουν- πέφτουν από τις εικόνες! Την επομένη, κάνε στάση στον Αγρό. Στην εκκλησία του χωριού διεξάγεται ο «εσπερινός της αγάπης». Σε κάθε στάση του Ευαγγελίου το σήμαντρο χτυπά χαρμόσυνα, ενώ στο τέλος οι πιστοί χτυπάνε ελαφρώς τους σκάμνους και ένας μεγάλος μπρούτζινος δίσκος περιφέρεται στο κέντρο του ναού δημιουργώντας εκκωφαντικό θόρυβο. Όταν τελειώσει και η λιτανεία, τοποθετούν σε μια ειδική «καρέκλα» την εικόνα της Αναστάσεως. Οι πιστοί στέκονται στη σειρά για να προσκυνήσουν και εύχεται ο καθένας στον προηγούμενο «Χρηστός» και «Αληθώς Ανέστη», αντίστοιχα. Κανείς όμως δεν φεύγει, αλλά επιστρέφει στη σειρά για να του ευχηθούν οι επόμενοι. Έτσι η σειρά μεγαλώνει και γεμίζει την αυλή της εκκλησίας.Το ίδιο γίνεται μια μέρα μετά στον Ιερό Ναό Προδρόμου και επαναλαμβάνεται όλες τις Κυριακές και τις γιορτές για 40 μέρες.
Παλιά, μικροί και μεγάλοι άρχιζαν από νωρίς το Μεγάλο Σαββάτο το μάζεμα των ξύλων για την προετοιμασία της «Λαμπρατζιάς». Στις μέρες μας, σε κάποιες περιοχές, οι νεαροί ξεφεύγουν στην προσπάθεια τους να φτιάξουν την πιο μεγάλη «Λαμπρατζιά», καθώς επικρατεί ένας άτυπος ανταγωνισμός. Στα παλιά τα χρόνια ο ανταγωνισμός ήταν απλώς ποιος θα έφερνε το μεγαλύτερο ξύλο, «τον κούζαλο», καθώς έπρεπε η μεγάλη φωτιά να διαρκέσει μέχρι πρωίας. Μετά τη λειτουργία, όλη η οικογένεια απολαμβάνει μέχρι και σήμερα τη ζεστή σούπα, συνήθως αβγολέμονη μαζί με βραστή κότα, ενώ δεν λείπουν από το τραπέζι τα κόκκινα αβγά και οι φλαούνες.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα ήθη και τα έθιμα στο Όμοδος, όπως τα παρουσιάζει ο συγγραφέας, ερευνητής και πολιτικός επιστήμονας, Κώστας Παπαγεωργίου. Το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής, μετά την πρωινή λειτουργία, αγόρια και κορίτσια ανεβαίνουν στις ανώγειες βεράντες της δυτικής πτέρυγας των κελιών της Μονής και με θλιμμένο ύφος τραγουδούν τον «Θρήνο της Παναγίας». Το βράδυ, κατά την περιφορά του Επιταφίου, σε όποια σημεία της διαδρομής υπάρχει πηγάδι με νερό, γίνεται στάση της πομπής και ακολουθεί παράκληση. Το πρωινό του Μεγάλου Σαββάτου οι γυναίκες του χωριού επισκέπτονται το κοιμητήριο, καθαρίζουν τις ταφόπλακες, πλένουν και ανάβουν τα καντήλια. Το βράδυ, προτού χτυπήσουν οι καμπάνες για την Ακολουθία της Ανάστασης, ξαναπηγαίνουν στο κοιμητήριο και ανάβουν τα κεριά στους τάφους, μιας και πιστεύουν πως με την Ανάσταση του Χριστού οι ψυχές των νεκρών ελευθερώνονται για τις επόμενες 57 μέρες, μέχρι το Σάββατο του «Σαραλλά», δηλαδή μια μέρα πριν από την Κυριακή της Πεντηκοστής. Το απόγευμα της ίδιας μέρας, αγόρια και κορίτσια, στέκονται κοντά στη «Λαμπρατζιά» και τραγουδούν την «Ανάσταση». Η Τρίτη της Λαμπρής θεωρείται ως η μεγαλύτερη γιορτή του χωριού, αφού ο «Αφέντης», όπως αποκαλούν οι ντόπιοι τον Τίμιο Σταυρό, επισκέπτεται όλα τα σπίτια. Από νωρίς το πρωί οι ιερείς της εκκλησίας βαστούν εναλλάξ στον ώμο τους τον Τίμιο Σταυρό, με αρκετούς πιστούς να τους ακολουθούν και να ψέλλουν ύμνους, ενώ οι νοικοκυρές τους υποδέχονται με ροδόσταγμα και ανθόνερο«Έραναν τον τάφο αι μυροφόροι μύρα».
Τα παιχνίδια της Λαμπρής
Τα παιχνίδια της Λαμπρής έχουν την τιμητική τους την Κυριακή και τη Δευτέρα του Πάσχα. Οι «σούσες» είναι ένα από τα πιο παλιά, οι οποίες συνοδεύονται από το τραγούδι: «Θεέ μου νάρταν οι Λαμπρές να κρεμαστούν οι σούσες, τζιαι να γεμώσουν τα στενά ούλλον μαυρομματούσες». Ένα από τα διασκεδαστικά παιχνίδια είναι το διτζίμιν, το οποίο πήρε την ονομασία του από το ρήμα «δοκιμάζω». Συνήθως είναι ένα παιχνίδι που προτιμούν οι άντρες, οι οποίοι καλούνται να πιάσουν μια ογκώδη πέτρα, με ακανόνιστο σχήμα. Ο νικητής είναι εκείνος που θα καταφέρει να σηκώσει την πέτρα και να την κρατήσει πιο ψηλά. Άλλα δημοφιλή παιχνίδια είναι τα «τριάππηδκια, το «σιοινίν», οι «σακουλοδρομίες», οι «γαϊδουροδρομίες», η «συτζιά», η «Βασιλιτζιά» και ο «ζίζιρος». Αν ακόμη δεν έχεις παίξεις κανένα από αυτά ή αν η τελευταία φορά που το είχες κάνει ήσουν ακόμη παιδί, είναι ευκαιρία αυτό το Πάσχα να επιδιώξεις να βρεθείς σε ένα χωριό, όπου τηρούνται ακόμη πιστά τα ήθη και τα έθιμα του τόπου μας.
