“Οτι είχε να πει η αρχιτεκτονική, το είπε εδώ”. Le Corbusier

Η πιο γνωστή και συνάμα πιο εντυπωσιακή εκκλησία της Μυκόνου. H Παραπορτιανή αποτελεί ένα ξεχωριστό αξιόλογο αρχιτεκτονικό σύμπλεγμα, στην δημιουργία του οποίου δεν συνέβαλε μόνο ο άνθρωπος, αλλά και ο χρόνος, που με τις τυχαίες φθορές που προκάλεσε, δημιούργησε ένα τελικό αποτέλεσμα ανεπανάληπτης αισθητικής. Ο Le Corbusier παρέα με ένα φίλο του, πήραν ένα καράβι βαμμένο με τα χρώματα των αρχαίων ναών και των αγαλμάτων και ανοίχτηκαν στο Αιγαίο. «Ποιο γλυκύτερο μούρμουρο θα σε λίκνιζε από εκείνο των κυμάτων που τα σκίζει το κοράκι της πλώρης καθώς τρίβονται πάνω στη δονούμενη από τον μόχθο των ελίκων καρίνα», είχε γράψει. Δήλος, Μύκονος, Σαντορίνη, Σίφνος, Σέριφος, Αίγινα. Ο Le Corbusier βλέπει πλέον τα πράγματα αλλιώς: «Η Ακρόπολη με έκανε έναν επαναστατημένο». Οι γραμμές σε αλλάζουν. Ετσι αισθάνεσαι όταν κοιτάζεις την Παραπορτιανή στο Κάστρο της Μυκόνου, πίσω από τη Μικρή Βενετία, καθώς προβάλλεται πάνω στη μαλαματένια θάλασσα που στέκονται ακίνητα τα κρουαζιερόπλοια. Είναι το φως που πέφτει πάνω σε έναν σωρό από πέντε εκκλησάκια και τον μεταμορφώνει σε ένα πεδίο σύγκλισης ευδιάκριτων, ποικίλων, αρμονικών γραμμών. «Η αρχιτεκτονική είναι ένα υπέροχο παιχνίδι των μορφών κάτω από το φως» θα συνεχίσει να γράφει στα σημειωματάρια του ταξιδιού του: «Το ελληνικό πνεύμα δεν ασχολείται με τα ίδια τα πράγματα, αλλά με την τύχη των πραγμάτων, των γραμμών, των όγκων, την υπευθυνότητα των πράξεων. Σ’ αυτήν την κοιτίδα του ανθρώπινου μέτρου, στην Ελλάδα, σ’ αυτά τα ευτυχισμένα χρώματα της ευπρέπειας, της οικειότητας, του «ευ ζην», του ορθολογικού που συνδέεται πάντα με τη χαρά της ζωής, τα μέτρα της ανθρώπινης κλίμακας είναι παρόντα. Το αληθινό ερώτημα είναι η αρμονία»

Ένα από τα πιο σπουδαία αξιοθέατα της Μυκόνου και ένας τόπος θρησκευτικής κατάνυξης για τους Χριστιανούς είναι η Παναγία η Παραπορτιανή, στην Χώρα. Παράλληλα είναι ένα από τα πιο φωτογραφημένα σημεία του νησιού, καθώς η ολόλευκη εντυπωσιακή εκκλησία με φόντο το μπλε του Αιγαίου είναι η πιο χαρακτηριστική εικόνα του ελληνικού καλοκαιριού. Βρίσκεται στην άκρη του Κάστρου, δίπλα στα βράχια της ακτής και υπολογίζεται πως τα αρχαιότερα τμήματά της κατασκευάστηκαν από τον 14ο αιώνα. Στην ουσία πρόκειται για τον μετασχηματισμό της μιας άκρης του μεσαιωνικού κάστρου της Μυκόνου, στο σημείο όπου υπήρχε μια μικρή πόρτα – εξού και το προσωνύμιο Παραπορτιανή. Εκτός του ότι πρόκειται για έναν αρχιτεκτονικό μετασχηματισμό, που έγινε κατά κάποιον τρόπο «φυσικά» με την πάροδο των αιώνων, η Παναγία η Παραπορτιανή έχει ένα ακόμα μοναδικό χαρακτηριστικό: Πρόκειται για ένα σύμπλεγμα πέντε εκκλησιών, οι τέσσερις από τις οποίες βρίσκονται στο ισόγειο του κτίσματος, ενώ η Πέμπτη, η καθαυτό γνωστή ως Παναγία η Παραπορτιανή, επικάθεται σαν τρούλος στις άλλες της βάσης. Ο Άγιος Ευστάθιος, οι Άγιοι Ανάργυροι, που είναι και η παλαιότερη όλων, ο Άγιος Σώζων και η Αγία Αναστασία είναι οι τέσσερις ναοί του ισογείου.

Εύκολα μπορεί κανείς να «προσπεράσει» την Παναγία Παραπορτιανή, μένοντας μόνο στο ότι είναι μια πολύ γραφική εκκλησία. Θα πρέπει όμως κάποιος να μπει μέσα και να γνωρίζει πώς και πού θα κοιτάξει για να αναγνωρίσει το μεγαλείο της, το μεγαλείο ενός κτιρίου, που σαν «ζωντανός οργανισμός» μετεξελίχθηκε με την πάροδο του χρόνου.  Το κτιριακό συγκρότημα αυτό πιστεύεται πως αρχικά ήταν ο ορθογώνιος κεντρικός πύργος του κάστρου της Μυκόνου, που επιστέγαζε την πύλη προς την βραχώδη ακτή. Πρόκειται δηλαδή για ένα μυκονιάτικο «καταστεί» (δόμος που είναι στεγασμένος από κτήριο), τα ίχνη του οποίου σήμερα περνούν κάτω από την Παναγία και δίπλα στις εκκλησίες του ισογείου. Από αυτές, ο Άγιος Σώζων, οι Άγιοι Ανάργυροι (όπου βλέπουμε δύο ισχυρότατα τόξα τα οποία υποστηρίζαν τον πύργο) και η Αγία Αναστασία βρίσκονται στα δυτικά, ενώ ο Άγιος Ευστάθιος είναι η κεντρική εκκλησία του ισογείου που εφάπτεται του καταστεγιού. Το καμπαναριό της Παναγίας της Παραπορτιανής ολοκληρώνει το εντυπωσιακό κτίριο, καθώς φέρει μικρή αψίδα, που εντάσσεται άψογα στο σύνολο.