Το στρες μπορεί να είναι και θετικό –το λεγόμενο ευ στρες- όταν καλούμαστε να το αντιμετωπίσουμε σπάνια (ή μόνο μερικές φορές) και σε περιορισμένο βαθμό. Σε αυτή την περίπτωση λειτουργεί σαν καταλύτης και μας ενεργοποιεί για να αντεπεξέλθουμε στις όποιες καταστάσεις.

Όσο ποιο συχνό και έντονο είναι το στρες, τόσο πιο δύσκολο μας είναι να αντιμετωπίσουμε της καθημερινές μας υποχρεώσεις. Συναισθήματα, θυμού, απογοήτευσης και φόβου, όπως επίσης, οξυθυμία, κούραση και κατάθλιψη, μας κυριαρχούν και δεν μας επιτρέπουν να λειτουργήσουμε όπως θα θέλαμε. Το στρες μας κάνει ιδιαίτερα απαιτητικούς, ανυπόμονους και ευερέθιστους, με ιδιαίτερα χαμηλή διάθεση για συνεργασία. Διατρέχουμε μάλιστα κίνδυνο να κακοποιήσουμε λεκτικά η ακόμη και σωματικά τα παιδιά μας. Λειτουργώντας κάτω από στρες έχουμε την τάση να παρεξηγούμε συμπεριφορές των παιδιών μας, πιστεύοντας ότι για παράδειγμα έκαναν κάτι από πρόθεση, ενώ στην πραγματικότητα πρόκειται για μια απλή απροσεξία.

Το άγχος μπορεί να έχει ψυχογενή προέλευση ή μπορεί να είναι συνέπεια σωματικής πάθησης. Επιπλέον, εξαρτάται από τις γνωστικές, συναισθηματικές διεργασίες, τον τρόπο ζωής του ατόμου και τον τρόπο αντίληψης του. Κάθε άτομο έχει ένα ορισμένο βαθμό άγχους, ο οποίος θεωρείται φυσιολογικός, κάτω από ορισμένες περιστάσεις. Σε κάποιες άλλες όμως περιπτώσεις αυξημένου άγχους, προξενεί κακό και συντελεί στο να υπολειτουργεί το άτομο στις δραστηριότητες του και στο να επηρεάζεται αρνητικά η υγεία του.

Επιδημιολογία

Επικρατεί η εντύπωση ότι η επίπτωση των αγχωδών καταστάσεων παρουσιάζεται συχνότερα στις βιομηχανοποιημένες κοινωνίες, παρόλο που καμία έρευνα μέχρι τώρα δεν έχει αποδείξει μεγάλη ποσοτική διαφορά. Πρόσφατες έρευνες έδειξαν ότι το άγχος επηρεάζει μέσω των ορμονών το ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού, με αποτέλεσμα άτομα με άγχος να παρουσιάζουν λιγότερη αντοχή σε διάφορες οργανικές διαταραχές.

Αιτιοπαθογένεια

Βιολογικές θεωρίες: Το άγχος συνδέεται με υπερδιέργεση του συμπαθητικού νευρικού συστήματος και έντονη δραστηριότητα. Οι συνάψεις GABA μπορούν να το αναστείλουν. Ψυχαναλυτική θεωρία: Το άγχος σύμφωνα με τον Φρόιντ θεωρείται αποτέλεσμα μεταλλαγής της λιμπιντικής ενέργειας. Αργότερα υποστηρίκτηκε πως η εκδήλωση του άγχους γίνεται λόγω της αποτυχημένης προσπάθειας απώθησης και δόμησης νευρωσικών συμπτωμάτων. Συμπεριφοριστική σχολή: Θεωρεί πως το άγχος εκδηλώνεται λόγω της τοποθέτησης ενός εξαρτημένου αντανακλαστικού κατά τη διάρκεια της πρώτης παιδικής ηλικίας. Γνωσιακή σχολή: Το άγχος είναι συναίσθημα, το οποίο παράγεται σε συνθήκες πραγματικού ή φανταστικού κινδυνου. Το άτομο δεν μπορεί να ελέγξει εσωτερικά ή εξωτερικά αγχογόνα ερεθίσματα.

Μοντέλα του άγχους

Selye (1930): Υπογράμμισε πως το άγχος είναι μια αυτόματη βιολογική αντίδραση του οργανισμού σε διάφορα εξωγενή ερεθίσματα. Επιπλέον, θεωρούσε πως η αγχωτική αντίδραση θα προκύψει μόνο εάν το άτομο νιώσει ανίκανο να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις μιας κατάστασης.

Lazarus και Folkman (1984): Πρότειναν πως το άτομο κάνει δυο γνωστικές αξιολογήσεις μόλις ενοχληθεί: πρώτον, εάν ο αγχωτικός παράγοντας ή το γεγονός θέτει σε κίνδυνο το άτομο (the primary appraisal) και δεύτερον εάν είναι ικανό να τα βγάλει πέρα με αυτόν (the secondary appraisal).

Sarafino (1994): Όρισε το άγχος ως την κατάσταση που υπάρχει όταν η συναλλαγή μεταξύ του ατόμου και του περιβάλλοντος οδηγεί το μεμονωμένο άτομο να αντιληφθεί μια διαφορά –αληθινή ή όχι- μεταξύ των απαιτήσεων μιας  κατάστασης και των πόρων των βιολογικών, των ψυχολογικών και των κοινωνικών συστημάτων. Αυτός ο ορισμός αναζητά το κενό μεταξύ του πώς αξιολογούμε μια κατάσταση και πως τις ικανότητες του εαυτού μας.

Αναλυτικότερα με τη γνωστική αξιολόγηση: Στην αρχική αξιολόγηση (the primary appraisal) κρίνουμε εάν ένα γεγονός είναι θετικό, αρνητικό ή ουδέτερο. Έτσι, ένα κρύωμα μπορεί να είναι θετικό (επειδή δεν θα πας στη δουλειά την επόμενη ημέρα), μπορεί να είναι ουδέτερο (επειδή θα μπορείς να κάνεις αυτό που είχες προγραμματίσει να κάνεις έτσι κ αλλιώς) και μπορεί να είναι αρνητικό (επειδή έχεις εξετάσεις αύριο και πιστεύεις ότι δεν θα μπορέσεις να δώσεις τον καλύτερο σου εαυτό). Στη δευτερεύουσα αξιολόγηση (the secondary appraisal) κρίνουμε τις ικανότητες μας και την τωρινή κατάσταση της υγείας μας και του μυαλού μας.

Συμπτώματα του άγχους σχετικά με το συναίσθημα, οι οποίες εκφράζονται με: Μια ακαθόριστη ανησυχία από κάποιον απροσδιόριστο κίνδυνο. Το άτομο νιώθει ότι κάτι το απειλεί, αλλά δεν ξέρει τι.

Συμπτώματα του άγχους σχετικά με τις σωματικές λειτουργίες, οι οποίες εκφράζονται με: 

• Απελευθέρωση της κορτιζόνης από τα επινεφρίδια
• Αύξηση των επιπέδων της θυρεοειδικής ορμόνης στο αίμα
• Απελευθέρωση ενδορφίνης από τον υποθάλαμο
• Ελάττωση των σεξουαλικών ορμόνων: της τεστοστερόνης στους άνδρες και της προγεστερόνης στις γυναίκες
• Διακοπή λειτουργίας του πεπτικού σωλήνα
• Απελευθέρωση της γλυκόζης στο αίμα με ταυτόχρονη αύξηση των επιπέδων ινσουλίνης για τον μεταβολισμό
• Αύξηση της χοληστερόλης στο αίμα κυρίως από το συκώτι
• Διαταραχές του καρδιακού ρυθμού
• Αυξημένη προμήθεια του αέρα
• Πύκνωση του αίματος
• Εφίδρωση του δέρματος
• Όξυνση των αισθήσεων: μάτια, ακοή, αφή, γεύση, οσμή
• Πνευματική κατάσταση του ατόμου
• Παράγοντες που επιδρούν στη θεώρηση ενός ερεθίσματος ως στρεσογόνου ή μη

Επίσης, οι παράγοντες που σχετίζονται με το άγχος είναι ανάλογα με το φύλο, την ηλικία, τη φυλή, την οικονομική κατάσταση, την ποιότητα ζωής, την ποιότητα φροντίδας κατά την παιδική ηλικία και αν υπάρχει υποστήριξη γενικότερα από το περιβάλλον. 

Διαχείριση του άγχους

Biofeedback: Λαμβάνουμε έλεγχο των σωματικών λειτουργιών εάν γνωρίζουμε τι συμβαίνει. Αυτή η τεχνική δίνει στο άτομο κάποιου είδους ανταπόκριση σχετικά με τις σωματικές αντιδράσεις του και μπορεί να τις ενθαρρύνει. Rational emotive therapy: Η μέθοδος αυτή ανακαλύφθηκε από τον Albert Ellis το 1996 και υποστηρίζει ότι το άγχος προέρχεται από παράλογο τρόπο σκέψης. Η τεχνική αυτή εξετάζει τα πιστεύω ενός ανθρώπου και προσπαθεί να τα αλλάξει θετικά. Φυσικοί μέθοδοι: όπως το yoga, ο βελονισμός και η άθληση. Μέθοδοι χαλάρωσης: Για παράδειγμα, το μασάζ, ο διαλογισμός ή οι βαθιές αναπνοές, οι οποίες συντελούν στην ψυχική ηρεμία. Ακόμη, η νευρομυική μέθοδος, στην οποία χαλαρώνουμε τους γλουτούς, τα πόδια, το πρόσωπο, την πλάτη και άλλες περιοχές του σώματος στις οποίες συσσωρεύεται το άγχος

Βιολογικές μέθοδοι: όπως τα αντί-αγχολυτικά φάρμακα. Βέβαια, τα περισσότερα από αυτά έχουν μακρόχρονες αρνητικές επιπτώσεις στον οργανισμό των πασχόντων, γι αυτό και αποφεύγεται η άσκοπη χρήση τους.

Κοινωνική υποστήριξη: Αυτή η μέθοδος βοηθά τους ανθρώπους, οι οποίοι πάσχουν από άγχος, να υποφέρουν λιγότερο μέσω της ψυχολογικής υποστήριξης μιας ομάδας (group therapy). Η μέθοδος του Hanson: Το άτομο που νιώθει ότι δεν είναι σε θέση να ελένξει το άγχος του, μαθαίνει να το αγνοεί και να αποκτήσει τη συνήθεια να ελέγχει όλα τα άλλα που μπορεί. Ψυχοθεραπεία

Πηγή: Από την επίσημη σελίδα της ψυχολόγου Μαρίας Κορακά