Πολλές φορές στην προσπάθειά μας να μεγαλώσουμε σωστά τα παιδιά μας συμπεριφερόμαστε ασυναίσθητα με τρόπους που έχουν αρνητικές επιπτώσεις στα παιδιά μας γιατί κουβαλάμε βαθιά στο ασυνείδητο διαγενεαλογικά φορτία, δηλαδή αρνητικές στάσεις, προβληματικές αντιλήψεις και πληγές που μεταφέρονται από τη μια γενιά στην άλλη. Είναι σημαντική βέβαια η γνώση της ζημιάς που ενδέχεται να προκαλέσουμε με συγκεκριμένα λάθηˡ ώστε να κινητοποιηθούμε έγκαιρα και να προλάβουμε τέτοιες δυσάρεστες καταστάσεις για την καλή ψυχική υγεία των παιδιών μας και των μετέπειτα απογόνων. 

Πιο κάτω παραθέτω μερικά λάθη που συχνά κάνουν οι γονείς χωρίς να το αντιλαμβάνονται και που τα θεωρώ σημαντικά μέσα από την εμπειρία μου ως ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια, δουλεύοντας τόσο με γονείς όσο και με παιδιά κι εφήβους. Οφείλω να τονίσω ότι έχω παρατηρήσει ότι αυτά τα ίδια λάθη είναι μερικοί από τους παράγοντες που συνδέονται με την χαμηλή αυτοεκτίμηση και με άλλες ψυχικές καταστάσεις όπως το υπέρμετρο άγχος, την κατάθλιψη, τις διατροφικές διαταραχές κλπ. Αυτό το άρθρο έχει ως στόχο να ρίξει κάποιο φως στο σκοτεινό τούνελ της άσκησης του γονικού ρόλου, ενώ ελπίζω ότι προτάσεις κι οι εισηγήσεις που ακολουθούν θα φανούν χρήσιμες στην πρόληψη μερικών από τις ψυχολογικές δυσκολίες που αναφέρονται παραπάνω.

ˡ Συνήθως αποφεύγω να χρησιμοποιώ τη λέξη «λάθος» επειδή ακούγεται επικριτική. Εδώ σ’ αυτό το άρθρο τη χρησιμοποιώ μεταφορικά για να τονίσω την σημασία της υιοθέτησης καταλληλότερων και πιο παραγωγικών τρόπων διαπαιδαγώγησης και ανατροφής των παιδιών. 

ΔΙΑΒΑΣΕ ΕΠΙΣΗΣ: Προστάτεψε τα παιδία σου από το διαζύγιο

1.    Κρίνοντας το πρόσωπο και όχι την συμπεριφορά.

Όταν ένα παιδί συμπεριφέρεται άσχημα οι γονείς συχνά σπεύδουν σε επικρίσεις όπως είσαι «κακό αγόρι / κορίτσι» ή «είσαι παλιόπαιδο/άτακτος/κακομαθημένος» κλπ. Κάτι τέτοιο βέβαια μπορεί όχι μόνο να βλάψει την αυτοεκτίμηση του παιδιού αλλά και να ενισχύσει την ανεπιθύμητη συμπεριφορά εξαιτίας της (αρνητικής) προσοχής που δίνουμε στο παιδί. 

Εισήγηση για εναλλακτικούς τρόπους αντιμετώπισης:

Προσπαθήστε να κρίνετε τη συμπεριφορά αντί το ίδιο το παιδί. Για παράδειγμα μπορείτε να πείτε: «Χριστίνα σ 'αγαπώ, αλλά δεν μου άρεσε αυτό που μόλις έκανες» ή «Ανδρέα όταν με βρίζεις αισθάνομαι προσβεβλημένος/η». Με αυτό τον τρόπο τα παιδιά μπορούν να επεξεργαστούν τα αποτελέσματα της απρεπούς συμπεριφοράς τους, τις συνέπειες που αυτή έχει στα συναισθήματα των άλλων ανθρώπων κι έπειτα τους δίνει την ευκαιρία να κτίσουν την αυτοπεποίθηση τους κάνοντας μια συνειδητή προσπάθεια για την επιλογή μιας πιο κατάλληλης συμπεριφοράς. 

2.    Κάνοντας συγκρίσεις

Κάθε φορά που συγκρίνετε το παιδί σας με τον αδελφό/αδελφή του ή με τα άλλα συνομήλικα παιδιά, μπορεί να το οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι το ίδιο δεν είναι αρκετά καλό. Το παιδί μπορεί να αισθανθεί ότι δεν είναι αποδεχτό έτσι όπως είναι. Ένα τέτοιο παιδί μπορεί να μεγαλώσει νιώθοντας πολύ άβολα με τον εαυτό του και πιστεύοντας ότι είναι κατώτερο από τους άλλους. Μπορείτε να φανταστείτε τις συνέπειες που έχει η χαμηλή αυτοεκτίμηση στη ζωή ενός ανθρώπου. 

Εναλλακτικοί τρόποι αντιμετώπισης:

Αποδεχθείτε το παιδί σας γι’ αυτό που είναι και ενισχύστε τα δυνατά του σημεία. Αποφύγετε να δίνεται έμφαση στα σημεία που το παιδί υστερεί. Κανένα παιδί δεν είναι καλό σε όλα αλλά όλα τα παιδιά είναι καλά σε κάτι. Μπορεί να φέραμε ένα παιδί στη ζωή αλλά αυτό ανήκει στον εαυτό του και στις επιλογές τους κι όχι στις δικές μας προσδοκίες. 

3.    Ανυπομονησία και κακή διάθεση.

Δεν είναι δυνατό να είμαστε εμείς οι ίδιοι ανυπόμονοι και οξύθυμοι μπροστά στα παιδιά μας και να έχουμε την απαίτηση εκείνα να μην συμπεριφέρονται με την ίδια αρνητική ιδιοσυγκρασία και κακή διάθεση.  Τα παιδιά δεν έχουν καλύτερο πρότυπο από τους ίδιους τους γονείς τους. Τα παιδιά, σαν σφουγγάρια, έχουν την τάση να απορροφούν τις στάσεις, τις χειρονομίες και τις ενέργειές σας. Η υπομονή δεν είναι απαραίτητα κάτι με το οποίο γεννιόμαστε, αλλά κι εμείς, ως γονείς, μαθαίνουμε να το καλλιεργούμε με το χρόνο. Καθώς εσείς οι ίδιοι γίνεστε πιο υπομονετικοί και ήρεμοι θα παρατηρήσετε ότι και τα παιδιά σας επίσης γίνονται πιο ήρεμα και πιο εύκολα στη διαπαιδαγώγηση. 

Εναλλακτική εισήγηση:

Συμπεριφερθείτε εσείς οι ίδιοι ακριβώς όπως θέλετε να συμπεριφέρεται το παιδί σας, κάνετε υπομονή και δείξτε κατανόηση για το ανώριμο της ηλικίας των παιδιών σας. 

4.    Έλλειψη σωστής οριοθέτησης.

Γονείς οι οποίοι τείνουν να είναι υπερβολικά επιτρεπτικοί τείνουν να μεγαλώνουν παιδιά που δεν έχουν όρια ενώ συχνά παραπονιούνται ότι τα παιδιά τους είναι «κακομαθημένα» και «ανυπάκουα». Πρέπει όμως κανείς να συνειδητοποιήσει ότι τα παιδιά δεν γεννιούνται έτσι! Τα παιδιά χρειάζονται από τους γονείς τους να καθορίζουν ξεκάθαρα όρια (κανόνες στους οποίους οι γονείς θέλουν τα παιδιά να υπακούνε) ώστε κι αυτά να αισθάνονται ασφαλή. Ένα παιδί που μαθαίνει να σέβεται και να τηρεί τα όρια που θέτουν οι γονείς του, μαθαίνει επίσης να θέτει και να σέβεται τα δικά του προσωπικά όρια και καλλιεργεί τον αυτοέλεγχο. Μαθαίνουν επίσης να ακολουθούν τους κοινωνικούς κανόνες και να σέβονται τα δικαιώματα των άλλων. Εισηγήσεις: Θέστε ξεκάθαρους κανόνες στο σπίτι, δώστε στα παιδιά σας μια σταθερή ρουτίνα (π.χ., σταθερές ώρες ύπνου), φροντίστε να λέτε «όχι» όπου χρειάζεται, γίνεται πρώτα εσείς οι ίδιοι αποφασιστικοί και διεκδικητικοί. 

ΔΙΑΒΑΣΕ ΕΠΙΣΗΣ: 6 tips για να μετατρέψεις την αυλή σου σε παιχνιδότοπο

5.    Η παραβίαση των προσωπικών ορίων των παιδιών.

Δεν είναι μόνο σημαντικό να οριοθετούμε εμείς οι γονείς τα παιδιά μας αλλά και να σεβόμαστε εμείς τα δικά τους όρια, αλλιώς θα είναι σαν να ακυρώνουμε τον προηγούμενο σκοπό και δίνουμε ακριβώς το αντίθετο παράδειγμα. Παραδείγματα παραβίασης είναι όταν επιμένουμε να ταΐσουμε ένα παιδί που δεν πεινάει, επιμένουμε να ζητάμε στο παιδί να δώσει ή να λάβει φιλιά όταν δεν θέλει, διαβάζουμε το προσωπικό του ημερολόγιο, μπαίνουμε στο δωμάτιο του έφηβου παιδιού μας χωρίς να κτυπάμε την πόρτα κλπ. Είμαι βέβαιη ότι μπορείτε να σκεφτείτε κι άλλα πολλά…

Εισηγήσεις

-Ακούτε τα παιδιά σας όταν ζητούν σεβασμό στα δικά τους όρια και τηρήστε τα. 

-Αποφεύγετε να είστε υπερβολικά απαγορευτικοί (το άλλο άκρο των υπερβολικών ορίων) στερώντας έτσι από το παιδί την πολύτιμη ελευθερία και αυτονομία του (π.χ., αφήστε το παιδί να φάει με το κουτάλι μόνο του όταν αρχίσει να το προσπαθεί και μην νοιάζεστε τόσο για το ότι καθυστερεί ή λερώνει, επιτρέψτε στο έφηβο παιδί να έχει κάποιες ελευθερίες, π.χ., όταν θέλει να βρεθεί με τους φίλους του, μην επιμένετε να διαβάζει όπως θέλετε εσείς αλλά αφήστε το παιδί να οργανώσει το διάβασμα σύμφωνα με το δικό του ρυθμό και μέθοδο). 

-Η υπερπροστασία επίσης θεωρείται παραβίαση των προσωπικών ορίων των παιδιών τους στερεί την καλλιέργεια αυτονομίας και αυτοελέγχου αλλά και την καλλιέργεια υγιούς αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίμησης. Παιδιά που τα υπερπροστατεύουν οι γονείς τους συνήθως αναπτύσσουν φοβίες και μια δύσπιστη στάση απέναντι στη ζωή και στους άλλους. Επιτρέψτε στα παιδιά να μάθουν από τα λάθη τους και ν’ ανακαλύπτουν ένα προσωπικό νόημα από τις απογοητευτικές εμπειρίες τους. Δώστε στα παιδιά τα μήνυμα ότι θα είστε πάντα δίπλα τους για να τα στηρίζετε και να τα καθοδηγείτε οποιαδήποτε στιγμή αισθανθούν ότι η δική σας βοήθεια είναι απαραίτητη. 

6.     Θέτοντας υψηλές προσδοκίες στα παιδιά μας. 

Αυτό οδηγεί σε χρόνιες αγχώδεις διαταραχές, σε προβλήματα στην αυτοεκτίμηση και στην τελειομανία. Τα παιδιά δεν θα πρέπει να είναι τα θύματα των ανεκπλήρωτων επιθυμιών των γονέων τους. 

Εναλλακτική λύση: Εδώ σημαντικό ρόλο παίζει η αυτογνωσία των γονέων. Γι’ αυτό θα ήταν καλό να κάνετε πρώτα εσείς δουλειά με τον εαυτό σας, ν’ αναγνωρίσετε τις δικές σας ανάγκες και να τις διαχωρίσετε από τις ανάγκες των παιδιών σας.  

7.    Έλλειψη ενεργητικής ακρόασης.

Όντας έμπειροι ενήλικες οι γονείς σπεύδουν πάντα να συμβουλέψουν τα παιδιά τους και να δώσουν λύσεις σε διάφορα προβλήματα και θέματα που τυγχάνει ν’ αντιμετωπίσουν τα παιδιά. Ως αποτέλεσμα βιάζονται να προβάλουν στα παιδιά τη δική τους οπτική γωνία και προσωπική πραγματικότητα. Συχνά τα παιδιά αισθάνονται ότι οι γονείς τους δεν τα καταλαβαίνουν και είναι πιθανόν μεγαλώνοντας να μοιράζονται όλο και λιγότερα από τα συναισθήματα και τα προβλήματά τους με τους γονείς του. 

Εισήγηση: Είναι σημαντική η δική σας αυτοπειθαρχία σε αυτή την περίπτωση. Κρατηθείτε, ακούστε πρώτα το παιδί και μην βιαστείτε να προσφέρετε λύσεις και συμβουλές. Η δική σας συμβολή θα είναι για το παιδί πιο χρήσιμη αν λειτουργήσετε με τρόπο που να το βοηθήσει ν’ αντιληφθεί διερευνήσει πρώτα τα δικά του συναισθήματα και να σκεφτεί τις λύσεις  (π.χ., «ακούγεσαι πολύ θυμωμένος με το φίλο σου», «όπως μου τα περιγράφεις πρέπει να ένιωσες ότι η δασκάλα σε αδίκησε»). Όταν το παιδί σας αισθανθεί γεμάτους κατανόηση και ενσυναίσθηση η επικοινωνία είναι πιο άμεση και είναι βέβαιο ότι θα έρθει σε εσάς την επόμενη φορά που θα θέλει κάτι να συζητήσει.  

8.    Η χρήση σωματικής τιμωρίας.

Αποφύγετε τη χρήση της σωματικής τιμωρίας. Το ξύλο φέρνει μόνο προσωρινά αποτελέσματα∙ η ανεπιθύμητη συμπεριφορά πάντα επιστρέφει και το παιδί αισθάνεται πληγωμένο χωρίς να γνωρίζει καλύτερους τρόπους συμπεριφοράς. 

Εναλλακτικοί τρόποι αντιμετώπισης:  

Εξηγήστε στο παιδί σας τι είναι αυτό που σας ενοχλεί στη συμπεριφορά του, συζητήστε μαζί του τις συνέπειες της δυσάρεστής του αντίδρασης και σκεφτείτε μαζί ή εισηγηθείτε του εσείς νέους καλύτερους τρόπους συμπεριφοράς αφού ακούσετε πρώτα τις σκέψεις και τα συναισθήματα του παιδιού σας. Να θυμάστε πάντα ότι η σωματική τιμωρία θεωρείται σωματική κακοποίηση. Αν το παιδί είναι πολύ μικρό και δεν μπορεί να επικοινωνήσει εύκολα με το λόγο ή αν η συμπεριφορά εμμένει παρόλο που δοκιμάσατε την πιο πάνω εισήγηση τότε δοκιμάστε να το πειθαρχήσετε μέσω του Time Out. 

9.     Συναισθηματική και λεκτική βία.

Όταν ακούτε ότι η λεκτική (ή συναισθηματική) κακοποίηση είναι εξίσου επιζήμια όσο και η σωματική να το πιστεύετε, εξάλλου «η γλώσσα τσακίζει κόκκαλα» όπως λέει το ρητό. Αποφύγετε να ξεστομίζετε λόγια που πληγώνουν όταν μαλώνετε τα παιδιά σας. Τ’ αρνητικά σχόλια υπονομεύουν την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθηση του παιδιού. Για ένα παιδί με ιδιαίτερα ευαίσθητο ταπεραμέντο,  μπορεί και να του προκαλέσουν πληγές που κι αυτό με τη σειρά του είναι δυνατόν να τις μεταφέρει ασυνείδητα στους δικούς του απογόνους. 

Ως ειδικός στη θεραπεία των διατροφικών διαταραχών (Νευρογενής Ανορεξία, Νευρογενής Βουλιμία) θα σας συμβούλευα ν’ αποφύγετε επίσης να κάνετε ντόρο γύρω από το σωματικό βάρος και το σχήμα του σώματος του παιδιού. Κάτι τέτοιο μπορεί να προκαλέσει υπερβολική ανησυχία στο παιδί για την εξωτερική του εμφάνιση και να βασιστεί σε αυτήν ως την κύρια πηγή αυτοεκτίμησής του. 

Εισήγηση: Εάν αισθάνεστε ότι δεν μπορείτε να ελέγξετε τον εαυτό σας τότε ίσως χρειαστεί να δείτε έναν ειδικό, ψυχολόγο/ψυχοθεραπευτή. Όπως και η σωματική κακοποίηση, η συναισθηματική κακοποίηση είναι επίσης διαγενεαλογική. Αν ένας γονέας σας έχει πληγώσει με τον ίδιο τρόπο μπορεί, όπως εξήγησα και στην εισαγωγή, να είναι δύσκολο για σας να μην κάνετε το ίδιο λάθος με τα δικά σας παιδιά. Μην διστάσετε να ζητήσετε βοήθεια ώστε να μην αφήσετε τις ίδιες πληγές στα παιδιά σας. 

10.    Παραμελώντας να εκφράσετε την αγάπη σας στο παιδί σας. 

Το παιδί σας πρέπει να αισθάνεται ότι τον αγαπάτε  άνευ όρων, χωρίς να θέλετε να είναι αλλιώς ή κάτι διαφορετικό απ’ αυτό που είναι. Μη χάνετε την ευκαιρία να λέτε στο παιδί σας τακτικά ότι το αγαπάτε γι’ αυτό που είναι κι ότι είναι υπέροχο όπως κι αν είναι. 

Σημαντικό να θυμάστε ότι τα παιδιά χρειάζονται την αποδοχή και την αναγνώριση των γονιών τους ώστε να δημιουργήσουν μια θετική υγιή εικόνα για τον εαυτό τους. Οι γονείς είναι για τα παιδιά ότι ο Θεός για τους πιστούς. 

ΔΙΑΒΑΣΕ ΕΠΙΣΗΣ: Το μωρό σου θα αποκτήσει…αδελφάκι;

H Άνθια Χριστοδούλου- Θεοφίλου, είναι Ψυχολόγος, Σύμβουλος και Ψυχοθεραπεύτρια στο Κέντρο Προσωπικής Ανάπτυξης και Αυτογνωσίας “Για την Ιθάκη”.  Ακολουθείστε το facebook page